Tư Duy Nhanh Và Chậm
Tác giả: Daniel Kahneman
Đôi nét về tác giả:
Daniel Kahneman (sinh năm 1934) , Là nhà tâm lý học người Mỹ (gốc Israel) đã giành giải Nobel Kinh tế năm 2002. Ông dành cả cuộc đời của mình để nghiên cứu về tâm lý học hành vi con người. Cùng với người cộng sự đã qua đời Amos Tversky, hai ông đã có được những nghiên cứu sâu sắc về con đường tư duy và nhận thức của con người.
Review sách:
Chúng ta thường tự cho rằng con người là sinh vật có lý trí mạnh mẽ, khi quyết định hay đánh giá vấn đề luôn kỹ lưỡng và lý tính. Nhưng sự thật là, dù bạn có cẩn trọng tới mức nào, thì trong cuộc sống hàng ngày hay trong vấn đề liên quan đến kinh tế, bạn vẫn có những quyết định dựa trên cảm tính chủ quan của mình.
“Tư duy nhanh và chậm”, cuốn sách nổi tiếng tổng hợp tất cả nghiên cứu được tiến hành qua nhiều thập kỷ của nhà tâm lý học từng đoạt giải Nobel Kinh tế Daniel Kahneman sẽ cho bạn thấy những sự hợp lý và phi lý trong tư duy của chính bạn. Cuốn sách được đánh giá là “kiệt tác” trong việc thay đổi hành vi của con người, Tư duy nhanh và chậm đã giành được vô số giải thưởng danh giá, lọt vào Top 11 cuốn sách kinh doanh hấp dẫn nhất năm 2011.
Bạn nghĩ rằng bạn tư duy nhanh, hay chậm? Bạn tư duy và suy nghĩ theo lối “trông mặt bắt hình dong”, đánh giá mọi vật nhanh chóng bằng cảm quan, quyết định dựa theo cảm xúc hay tư duy một cách cẩn thận, chậm rãi nhưng logic hợp lý về một vấn đề. Tư duy nhanh và chậm sẽ đưa ra và lý giải hai hệ thống tư duy tác động đến con đường nhận thức của bạn. Kahneman gọi đó là: hệ thống 1 và hệ thống 2. Hệ thống 1, còn gọi là cơ chế nghĩ nhanh, tự động, thường xuyên được sử dụng, cảm tính, rập khuôn và tiềm thức. Hệ thống 2, còn gọi là cơ chế nghĩ chậm, đòi hỏi ít nỗ lực, ít được sử dụng, dùng logic có tính toán và ý thức. Trong một loạt thí nghiệm tâm lý mang tính tiên phong, Kahneman và Tversky chứng minh rằng, con người chúng ta thường đi đến quyết định theo cơ chế nghĩ nhanh hơn là nghĩ chậm. Phần lớn nội dung của cuốn sách chỉ ra những sai lầm của con người khi suy nghĩ theo hệ thống 1. Kahneman chứng minh rằng chúng ta tệ hơn những gì chúng ta tưởng: đó là chúng ta không biết những gì chúng ta không biết!
Cuốn sách đặc biệt đã giành được vô số giải thưởng danh giá: Sách khoa học hay nhất của Học viện Khoa học Quốc gia năm 2012, được tạp chí The New York Times bình chọn là sách hay nhất năm 2011, một trong những cuốn sách kinh tế xuất sắc năm 2011, chiến thắng giải thưởng cuốn sách được quan tâm nhất năm 2011 của tạp chí Los Angeles
Nội dung cuốn sách gồm 5 phần
Phần 1: Hai hệ thống
Hệ thống 1 hoạt động theo cơ chế tự động và mau lẹ, với rất ít hoặc hầu như không cần cố gắng và không tự động kiểm soát.
Hệ thống 2 huy động sự chú ý đến những hoạt động tư duy đòi hỏi sự nỗ lực, bao gồm những phép tính phức tạp. Cơ chế hoạt động của Hệ thống 2 thường gắn với những kinh nghiệm chủ quan, sự lựa chọn và tập trung của chủ thể.
Theo suy nghĩ của tác giả về hai hệ thống: Khi nghĩ về bản thân, chúng ta thường nhận mình gần với Hệ thống 2, là một con người ý thức và duy lý, có đức tin, luôn suy nghĩ chín chắn trong từng hành động khi phải đưa ra những quyết định và lựa chọn. Hệ thống 2 luôn nghĩ rằng nó chính là nguồn gốc của hành động, tuy nhiên, Hệ thống tự động 1 mới là “ người hùng” của vở kịch tâm lý này. Tôi mô tả Hệ thống 1 như là những ấn tượng và cảm xúc thụ động ban đầu, là nguồn gốc chính hình thành những niềm tin và lựa chọn cẩn trọng của hệ thống 2. Cơ chế tự động của Hệ thống 1 hình thành lên những ý tưởng với những khía cạnh phức tạp kinh ngạc, nhưng Hệ thống 2 mới có khả năng cấu trúc lại những suy nghĩ đó tuần tự theo từng bước.
Phần 2: Suy nghiệm và sai lệch
Phần này cập nhật những nghiên cứu về những phán đoán suy nghiệm và khám phá một vấn đề cơ bản: Tại sao con người lại khó khăn tư duy dựa trên những hiện thực thống kê? Chúng ta dễ dàng tư duy liên tưởng, tư duy ẩn dụ, hay tư duy nguyên nhân – hệ quả nhưng chúng ta lại thấy khó khăn khi tư duy dựa trên hiện thực thống kê,bởi sự tư duy này đòi hỏi não bộ của chúng ta phải suy nghĩ rất nhiều thứ xảy ra cùng một lúc, đó chính là điều mà Hệ thống 1 không được thiết kế đảm nhiệm.
Phần 3: Tự tin thái quá
Những khó khăn của việc tư duy dựa trên hiện thực thống kê là nội dung của phần 3 này, trong đó mô tả những giới hạn của não bộ chúng ta như: Niềm tin thái quá vào những gì chúng ta tin là mình hiểu biết và hiển nhiên đó chính là sự bất lực của chúng ta trong việc nhận ra sự “vô tri” của chính mình ở cấp độ cao nhất của quá trình nhận thức, và sự thiếu chắc chắn của thế giới mà chúng ta đang sống. Chúng ta dễ dãi đánh giá quá cao sự hiểu biết của mình về thế giới, bên cạnh đó, lại đánh giá quá thấp vai trò cơ hội trong mỗi sự kiện diễn ra hàng ngày. Đây chính là sự tự tin thái quá được chính ảo tưởng giá trị về sự “nhận thức muộn” nuôi nấng. Cùng những câu chuyện phiếm của Kahneman mở ra cho chúng ta bài học hữu ích mỗi người có thể học tập từ quá khứ trong khi cưỡng lại sức quyến rũ của “nhận thức muộn” và “ảo tưởng về giá trị”.
Phần 4: Những lựa chọn
Phần này tập trung thảo luận các nguyên tắc của ngành Kinh tế học về bản chất của vấn đề ra quyết định, với giả định các nhân tố kinh tế học và lý trí. Kahneman có đưa ra quan điểm hiện nay về những khái niệm chính trong “lý thuyết viễn cảnh” được hình thành bởi một mô hình hai hệ thống, một mô hình của sự lựa chọn mà ông cùng đồng nghiệp Amos đã xuất bản năm 1979. Sau đó, chỉ ra một vài lựa chọn của con người sai lệch so với nguyên tắc của tư duy duy lý. Ông phải xử lý một xu hướng đáng tiếc thường thấy của con người khi giải quyết các vấn đề, đó là tách biệt các vấn đề, và chịu ảnh hưởng từ các “hiệu ứng khung”. Trong đó, các quyết định được đưa ra dựa trên những lựa chọn các yếu tố bất hợp lý liên quan. Những quan sát như vậy, hoàn toàn có thể dễ dàng được giải thích bằng Hệ thống 1, lại trở thành một thách thức lớn đối với giả định các yếu tố chuẩn trong Kinh tế học đều lý trí vốn đã rất được ưa chuộng.
Phần 5: Hai bản thể
Phần này mô tả các nghiên cứu gần đây mà trong đó tác giả muốn giới thiệu tới sự khác biệt giữa hai cái tôi, một cái tôi kinh nghiệm và một cái tôi ghi nhớ, cả hai có những mối quan tâm riêng.
Ví dụ, chúng ta có thể thấy con người có hai kiểu trải nghiệm không mấy dễ chịu. Một số trải nghiệm của chúng ta diễn ra trong thời gian dài, do đó chắc chắn nó là trải nghiệm tệ hại hơn những trải nghiệm còn lại. Những chức năng tự động của bộ nhớ – một tính năng của Hệ thống 1 – có những nguyên tắc, mà chúng ta có thể lợi dụng sao cho những ký ức tệ hơn được ghi nhớ tốt hơn. Sau này khi con người chọn những hồi ức để nhớ lại, một cách tự nhiên, họ sẽ được dẫn dắt bởi sự ghi nhớ bản thân và nhờ vào đó (cái tôi kinh nghiệm) đã gợi đến những ký ức không cần thiết
Sự phân biệt giữa hai cái tôi được ứng dụng để kiểm nghiệm hành vi, ở đó chúng ta lại một lần nữa nhận thấy cái gì khiến cho cái tôi kinh nghiệm hạnh phúc hóa ra là không hoàn toàn là cái làm cho cái tôi ghi nhớ. Làm thế nào để hai cái tôi này trong cùng một cơ thể, có thể theo đuổi hạnh phúc là một câu hỏi không hề dễ dàng trả lời được, trong đó hành xử đúng đắn của đại đa số mọi người đã trở thành một chuẩn mực chung được quy ước và công nhận là cách xử sự khách quan, đa số hành xử đúng đắn sẽ là tham chiếu chung để đánh giá hành động của từng cá nhân riêng lẻ.
“Tư Duy Nhanh Và Chậm” cuốn sách đặc biệt dành cho những ai yêu thích tâm lý học hành vi, hay cá biệt hơn là tài chính hành vi thì đây thật sự là quyển sách lôi cuốn và bổ ích. Những kết luận được rút ra từ những thí nghiệm thực tế và được giải thích, liên kết mạch lạc rõ ràng một cách khoa học, chứ không chỉ nói lý thuyết và những bài học kinh nghiệm đơn thuần. Cuốn sách bao gồm tổng quát việc tư duy để dẫn đến quyết định của con người không bó hẹp trong bất kỳ lĩnh vực nào, vừa khái quát, vừa gần gũi. Thuyết phục và đáng ghi nhớ.
Nhận xét:
“Với những ai quan tâm đến đầu tư hoặc hành vi con người, cuốn sách của Kahneman là một cuốn đáng đọc. Trong cuốn sách này, ông chỉ ra rằng trong khi chúng ta luôn cho rằng những quyết định mà mình đưa ra là hợp lý, sự
thực thì chúng ta lại mắc phải những thành kiến. Ít nhất cuốn sách cũng đem đến cho người đọc cơ hội tốt hơn để tránh những sai lầm hay giảm thiểu chúng.” – (Larry Swedroe, CBS News)
“Daniel Kahneman đã thể hiện một cách mạnh mẽ trong cuốn sách mới của mình về việc làm thế nào để con người dễ dàng tách khỏi sự hợp lý.” – (Christopher Shea, The Washington Post)
“Lỗi lạc … Từ này không thể nói hết được tầm quan trọng của những đóng góp của Daniel Kahnememan trong việc hiểu cách thức chúng ta tư duy và lựa chọn. Ông đứng giữa những người khổng lồ, một tay thợ dệt với những sợi chỉ của Charles Darwin, Adam Smith và Sigmund Freud. Giống như các nhà tâm lý học quan trọng bậc nhất trong lịch sử nhân loại, Kahneman đã định hình lại tâm lý học nhận thức, phân tích tính hợp lý và lý trí, hiểu biết về nguy cơ, nghiên cứu về hạnh phúc và an sinh… Một tác phẩm kiệt xuất, gây ấn tượng mạnh mẽ trong chính tham vọng của nó, truyền tải rất nhiều kiến thức, sự khôn ngoan với tâm thái hết sức khiêm tốn và nhân văn sâu sắc. Nếu trong năm nay bạn chỉ được đọc một cuốn sách, tôi khuyên bạn nên chọn cuốn này.” – (Janice Gross Stein, The Globe and Mail)
“Một câu chuyện hết sức sâu sắc và hấp dẫn, là sự hòa quyện giữa những nghiên cứu của mình và của các nhà tâm lý học, kinh tế và chuyên gia trong nhiều lĩnh vực khác… Kahneman đã mất hàng thập kỷ để nghiên cứu và chắt
lọc những giá trị đó để đem lại biết bao điều thú vị, hấp dẫn cho độc giả. Đây thực sự là một cuốn sách rất đáng đọc. Bởi lẽ nó không phải là một cuốn sách khoa học bình thường, chỉ có một vài chương đầu tiên hữu ích, thú vị, còn các chương sau lại rất tẻ nhạt. Cuốn sách này là một trường hợp ngoại lệ hiếm hoi. Toàn bộ cuốn sách là sự hấp dẫn khó tả và chúng ta hoàn toàn có thể áp dụng những điều đó vào cuộc sống hàng ngày. Tất cả mọi người đều nên đọc nó.” – (Jesse Signal, Boston Globe)
“Quả thực, chúng tả cần phải biết ơn sâu sắc tác giả Kahneman vì đã đem đến cho chúng ta một cuốn sách hết sức thú vị. Nó giúp ta hiểu được các khía cạnh thực tế trong tính cách, bản chất của chính mình.” – (Freeman Dyson, The New York Review of Books)
“Có nhiều cuốn sách hay về nhận thức lý tính và cảm tính của con người, nhưng chỉ có một kiệt tác. Kiệt tác đó chính là cuốn sách “Tư duy nhanh và chậm” của Daniel Kahneman. Đây là một trong những công trình nghiên cứu
đồ sộ nhất, hấp dẫn về nhận thức của con người mà tôi từng đọc” – (*William Easterly, Financial Times)
“Cơ chế hoạt động của hai hệ thống trong một con người, khi được nhìn nhận trên quy mô lớn hơn, có ý nghĩa rất lớn đối với hoạt động kinh tế, xã hội. Hai hệ thống này chính là con người Kinh tế hư cấu sống trên mảnh đất lý thuyết và con người Hành động trong thế giới thực tại. Các tổ chức bằng cách nào đó cũng đang áp dụng các hình thức tương tự như các hệ thống này ở cấp độ cá nhân. Họ tránh đưa ra các quyết định sai lầm bằng các quy trình đã được khoa học hóa và hệ thống hóa, đồng thời cho phép phản biện mang tính xây dựng. Tôi tin rằng cuốn sách này sẽ đem lại nhiều kiến thức bổ ích, giúp ta hiểu được năng lực tư duy của chính mình và phát huy nó” – (PGS. TS Trương Gia Bình, Chủ tịch Tập đoàn FPT)
