Phi Lý Trí
Tác giả: Dan Ariely
Đôi nét về tác giả:
Dan Ariely ( sinh 29/04/1967 ) người Mỹ gốc Do Thái – là giáo sư môn Tâm lý và Kinh tế học hành vi tại ĐH Duke. Cuốn sách này và hai cuốn khác của ông là “The Upside of Irrationality” và “The Honest Truth about Dishonesty” đều nằm trong danh sách sách bán chạy.
Giới thiệu sách:
Là một trong những cuốn sách của Dan Ariely là một cuốn sách đặc biệt hấp dẫn và đầy cảm hứng. Nó buộc người đọc phải suy nghĩ kỹ hơn về tất cả những hành vi, những sai lầm của mình để sống hợp lý và tốt đẹp hơn.
Con người có khi phi lý trí hơn chúng ta tưởng. Con người thường không hiểu được tác động của xúc cảm đối với những gì mình muốn và hay đánh giá quá cao những gì mình có. Nhưng những hành vi sai lầm này không hề ngẫu nhiên hay vô nghĩa. Chúng có thể được dự đoán. Sách đặc biệt hữu ích đối với những người làm kinh doanh, các chủ doanh nghiệp, hoặc cụ thể hơn đối với những người làm marketing, quảng cáo và truyền thông
Review sách:
Trong cuộc sống hay trong sự nghiệp Nếu bạn đang phân vân rằng không biết lựa chọn theo con tim hay lý trí. Thì cuốn sách “Phi Lý Trí” giúp bạn hiểu rõ khái khái niệm này để bạn có thể dễ dàng lựa chọn.
Phi lý trí là một trong những cuốn sách hay nhất của tác giả Dan Ariely viết về tâm lý hành vi của con người. Cuốn sách đưa ra những ảnh hưởng đa chiều dẫn tới việc con người đưa ra những quyết định thiếu khôn ngoan. Phi lý trí sẽ thay đổi cách thức chúng ta nhận thức bản thân trong công việc và trong gia đình – và soi xét các hành vi phi lý trí của chúng ta dưới một thứ sắc thái ánh sáng hoàn toàn mới mẻ. Ngoài ra, Cuốn sách dạy chúng ta trở nên sáng suốt hơn với những hành vi tiềm thức trong đầu để khiến cuộc sống của chúng ta không mắc phải sai lầm.
Nội dung của cuốn sách như giải đáp tất cả những thắc mắc như vì sao ai cũng thích “miễn phí”; vì sao đôi khi trả lương quá cao lại làm giảm năng suất của người lao động; vì sao những quyết định được đưa ra trong lúc “cao hứng” có nguy cơ gây hậu quả khó lường… đều được lý giải tường tận.
1. Tính tương đối đánh lừa sự lựa chọn của chúng ta
Không phải quyết định lựa chọn nào của con người cũng dựa trên lý trí. Trong nhiều trường hợp, đặc biệt khi có nhiều sự lựa chọn và có mối tương quan so sánh, con người sẽ có những quyết định “phi lý trí”.
Một người cần mua một cây bút giá 25 đô la Mỹ, và chợt nhớ ra rằng cây bút ấy được bán giá 18 đô la Mỹ ở một cửa hàng cách đó 15 phút đi bộ. Anh ta – cũng như chúng ta – sẽ đi bộ 15 phút để tiết kiệm 7 đô la Mỹ.
Cũng người đó với sự lựa chọn để mua bộ comple: Một cửa hàng bán giá 455 đô, và một cửa hàng cách 15 phút đi bộ bán đúng bộ comple đó với giá 448 đô. Cũng là 15 phút đi bộ, nhưng trong trường hợp này, hầu hết chúng ta sẽ mua bộ comple mắc tiền chứ không mua bộ comple rẻ hơn 7 đô.
Lý do cho 2 quyết định trên là trong đầu chúng ta đã xem xét: lợi thế tương đối giữa cây bút giá rẻ và cây bút giá cao là khá lớn so với giá cả của chúng, trong khi đó lợi thế tương đối giữa 2 bộ comple là quá nhỏ so với giá cả của chúng.
Phân tích và quyết định đó có vẻ có lý theo sự so sánh tương đối, nhưng thật ra là “phi lý trí”. Trong cả 2 trường hợp, chúng ta đều có thể tiết kiệm 7 đô la Mỹ với 15 phút đi bộ.
2. Quan điểm sai lầm về cung và cầu
Cung cầu không phải dựa trên sở thích mà dựa trên ký ức.
Thay vì mong muốn trả tiền của người dùng ảnh hưởng tới giá cả thị trường thì nguyên nhân ngược lại là chính bản thân giá cả thị trường ảnh hưởng tới mong muốn thành toán của người tiêu dùng.
Thực tế sức mạnh của quyết định đầu tiên ảnh hưởng lâu dài đến các quyết định tương lai.
Hành vi tự bầy đàn.
3. Cái giá của miễn phí
Miễn phí luôn làm chúng ta phấn khích và có một tác động to lớn đến hành vi mua sắm của chúng ta.
Chúng ta sẽ rất vui vẻ nhận tấm phiếu mua hàng miễn phí một gói cà phê dù có thể chúng ta không thích uống cà phê và không có máy pha cà phê.
Chúng ta sẽ rất hào hứng nhận cây bút, dây đeo chìa khoá, hay sổ ghi chép được phát miễn phí tại một buổi hội thảo mặc dù sau đó chúng ta không dùng và quăng chúng đi.
Miễn phí có một tác động to lớn đến hành vi của con người. Các doanh nghiệp luôn biết dùng vũ khí “miễn phí” để kích thích người tiêu dùng mở thêm hầu bao
4. Ảnh hưởng của sự hưng phấn
Khi con người đạt tới trạng thái hưng phấn về mặt cảm xúc (tức giận, vui vẻ, say,…) tất cả những quyết định và hành vi của chúng ta rất dễ dàng đi lạc hướng trở nên sai lầm, không thể kiểm soát được.
5. Sức mạnh của giá cả
Mọi người thường tin rằng, giá cả cao hơn sẽ đi kèm với chất lượng tốt hơn. Điều này đã tạo ra hiệu ứng Placebo khi bạn uống một viên thuốc giá 2 đô bạn sẽ cảm thấy mau khỏe hơn là uống một viên thuốc giá ½ đô mặc dù về thành phần thuốc là như nhau.
6. Bia và những bữa ăn miễn phí
Các nhà kinh tế học truyền thống cho rằng không có “bữa ăn miễn phí” (No free lunch). Các quyết định của con người là lý trí và ai cũng cố gắng tối đa hoá lợi nhuận. Bữa ăn miễn phí vì thế không bao giờ có – mà nếu có thì có ai đó đã nhận ra và lấy hết tất cả giá trị của chúng.
Các nhà kinh tế học hành vi thì lại tin rằng con người dễ bị ảnh hưởng bởi các tác động khác nhau và đưa ra những quyết định phi lý trí.
Họ lý luận rằng nếu ai cũng mắc lỗi một cách có hệ thống trong các quyết định của mình, thế thì tại sao chúng ta không thể phát triển các chiến lược, phương pháp, và công cụ giúp mình ra quyết định sáng suốt hơn là đạt được những điều mình thật sự mong muốn.
Và đây chính là ý nghĩa của “bữa ăn miễn phí” từ cách nhìn của kinh tế học hành vi.
“Phi lý trí” giúp chúng ta nhìn nhận lại những quan niệm của kinh tế học tiêu chuẩn, rằng sự thực thì con người luôn có xu hướng làm ngược lại những gì lý trí mách bảo. Hệ quả là sẽ thật tệ nếu áp dụng một cách máy móc lý thuyết kinh tế lý trí vào những hoạt động thường ngày như mua sắm, đầu tư hoặc thậm chí vĩ mô hơn, là các thể chế xã hội như thuế, hệ thống giáo dục hay thị trường tài chính mà bỏ qua những ảnh hưởng bên ngoài làm thiên lệch hành vi con người.
Từ những lý giải về động lực vô hình đằng sau những quyết định của con người, tác giả cũng đưa ra những chỉ dẫn để chúng ta tránh hay chí ít là giảm thiểu những hành vi cảm tính.
“Phi lý trí” một cuốn sách đặc biệt hấp dẫn và đầy cảm hứng. Cách viết của cuốn sách dễ đọc, dễ hiểu kèm theo dẫn chứng là các cuộc khảo sát, thí nghiệm hết sức thuyết phục. Khi đặt mình vào từng trang sách, cuốn sách dường như buộc người đọc phải suy nghĩ kỹ hơn về tất cả những hành vi, những ai lầm của mình để sống hợp lý và tốt đẹp hơn
Thông điệp từ cuốn sách mà tác giả muốn gửi gắm là ai trong chúng ta cũng có “điểm mù” và hãy tự rút ra bài học cho bản thân từ những hành động phi lý trong quá khứ và từ đó hướng đến một cuộc sống tốt đẹp.
Trích đoạn hay:
Để đánh giá một thứ, chúng ta so sánh nó với những thứ khác. “Bạn có đang độc thân? Có một một mẹo bất ngờ để thu hút bạn tình ở một quán bar: hãy đi cùng một người trông giống bạn, nhưng ít hấp dẫn một chút. Điều này sẽ gia tăng đáng kể khả năng thành công của bạn.Tại sao? Tâm trí của con người có xu hướng tìm kiếm sự so sánh. Hơn nữa, chúng ta thường làm điều này một cách lười biếng nhất có thể: bằng cách so sánh với đối tượng dễ dàng nhất ở xung quanh.”
Khi được nhận đồ miễn phí, lý trí của chúng bay đi đâu mất. “Khó có điều gì có thể khiến mọi người cư xử phi lý trí như từ “miễn phí.” Ví dụ, mọi người sẽ vui vẻ mang về những chiếc móc chìa khóa miễn phí từ các hội thảo dù không bao giờ dùng đến, hoặc hai sản phẩm họ không cần đến chỉ bởi vì sản phẩm thứ ba được phát miễn phí. Miễn phí không chỉ là một mức giá, mà còn là một kích thích không cảm xúc mạnh mẽ, gần như không thể cưỡng lại.”
Mức giá đầu tiên chúng ta nghe thấy sẽ ảnh hưởng lên mức giá chúng ta sẵn sàng trả sau này. “Bạn có thể sẵn sàng trả bao nhiêu cho một chai rượu ngon? Một hộp sô cô la Thụy Sĩ thì sao? Bạn có con số nào trong đầu mình không? Bây giờ, nếu bạn được yêu cầu viết ra hai chữ số cuối cùng trong số thẻ an sinh xã hội của mình trước khi trả lời câu hỏi này, bạn nghĩ mức giá mình ước lượng có thay đổi hay không? Thật ngạc nhiên khi câu trả lời có thể là có.”
